Przejdź do stopki

Cmentarze Wojenne

Treść

Jedną z wielu atrakcji turystyczno-historycznych w gminie Ciężkowice są cmentarze wojskowe z okresu I Wojny Światowej. Przypominają one o krwawych walkach toczonych na terenie Galicji zachodniej (m.in. w okolicach Tarnowa i Gorlic) na przełomie 1914
i 1915 roku pomiędzy armią rosyjską i armią C.K. Austrii. Cmentarze usytuowane w Ciężkowicach, Zborowicach, Bogoniowicach, Ostruszy i Tursku są nie tylko interesującymi zabytkami architektonicznymi,  ale także swoistym świadectwem minionych lat oraz ciekawym punktem na mapie turystycznej gminy.

Cmentarze wojenne z terenu gminy to wielkie powierzchniowo nekropolie. Powstały po uporządkowaniu pobojowisk przez oddziały grabarzy. Projektantem cmentarzy w Gminie Ciężkowice był głównie Jan Szczepkowski, który ukończył Szkołę Przemysłu Drzewnego
w Zakopanem, a potem także Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, studiował również w Paryżu. Tworzył on cmentarze dobrze wkomponowane w krajobraz, proste, jednolite. W jego projektach widoczne są związki ze sztuką ludową. Szczepkowski w swoich projektach wykorzystywał głównie surowce rodzime. Na terenie gminy pracował także Anton Müller i rzeźbiarz Johann Hon. Właśnie ścieranie się pomysłów tych twórców zaowocowało ciekawymi założeniami. W gminie zlokalizowanych jest dziewięć cmentarzy, najciekawsze obiekty to cmentarze w Bogoniowicach, Ciężkowicach, Rakutowej i Tursku.

Cmentarz z I wojny światowej nr 135 w Zborowicach
Położony jest na terenie cmentarza parafialnego, jego powierzchnia wynosi 290 m². Powstał w latach 1915 – 1916, według projektu Antona Müllera. Założony na planie wydłużonego prostokąta, otoczony pomnikowymi drzewami. Ogrodzony jest kamiennymi słupami, przykrytymi daszkiem, pomiędzy którymi rozpięto parami stalowe rury. Betonowy krzyż centralny, położony w najwyższej części kwatery, umieszczony jest na kamiennym cokole. Na polu grobowym krzyże żeliwne na cokołach (pierwotnie były to krzyże drewniane). Pochowano tu 74 żołnierzy, w tym 23 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 49 żołnierzy armii niemieckiej i 2 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Z rejonu kościoła, drogą do widocznego cmentarza parafialnego.

Cmentarz z I wojny światowej nr 136 w Zborowicach
Cmentarz położony jest na skraju lasu od strony zachodniej nad wsią Zborowice. Zajmuje powierzchnię 767 m². Zaprojektował go Anton Müller. Powstał w 1915 r. Dwa duże pola grobowe, założone na planach prostokątów, z załamaniem pośrodku, przylegają do linii drzew. Na cmentarzu górują duże betonowe krzyże łacińskie. Cmentarz otoczony jest kamiennymi słupkami, przykrytymi betonowymi daszkami. Na polach grobowych betonowe stele z tablicami żeliwnymi. Pochowano tu 455 żołnierzy armii austro – węgierskiej.
Dojazd: Z ciężkowickiego rynku drogą na Staszkówkę, po około 3 km po prawej stronie drogi widoczny typowy słup cmentarny.

Cmentarz z I wojny światowej nr 137 w Ciężkowicach
Położony jest na terenie cmentarza parafialnego, gdzie zajmuje powierzchnię 468 m². Zaprojektowany przez Jana Szczepkowskiego. Powstał w latach 1914 – 1915. Założony jest na planie równoległoboku niesymetrycznego, otoczony z trzech stron kamiennym murem, a od strony wejścia ogrodzony słupami, połączonymi łańcuchami. Naprzeciw wznosi się wyniosła pomnikowa ściana, z łacińskimi krzyżami na górze. Na licu ściany kamienny krzyż łaciński i medalion z płaskorzeźbą głowy Chrystusa w koronie cierniowej. Na tylnej ścianie pomnika drewniany krzyż łaciński. Na polu grobowym żeliwne krzyże ustawione na cokołach występują pojedynczo lub po trzy
w tzw. triadach. Pochowano tutaj 131 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 2 żołnierzy armii rosyjskiej i 4 żołnierzy armii niemieckiej.
Dojazd: Z rynku w boczną uliczkę prowadzącą obok kościoła (ul. św. Andrzeja), do widocznego za budynkiem plebanii cmentarza. Po wejściu kierujemy się alejką na wprost, do widocznej ściany pomnikowej.

Cmentarz z I wojny światowej nr 138 w Bogoniowicach
Cmentarz o powierzchni 824 m² położony jest po lewej stronie drogi z Ciężkowic do Tarnowa, nieopodal parku podworskiego. Zaprojektował go Jan Szczepkowski. Powstał w roku 1915. Założony jest na planie trapezu, od przodu otacza go niski plot ze stalowych kształtowników, a z pozostałych stron kamienny mur. Brama wejściowa zawieszona jest na kamiennych słupach, w jej narożach znajdują się dwie kamienne baszty, pokryte gontem z krzyżykiem łacińskim na szczycie. Na osi wejścia, w tylnej ścianie, wysoki kamienny pomnik centralny, w formie kapliczki z kamiennym krzyżem łacińskim na licu. Pole grobowe założone na czterech opadających tarasach ograniczonych niskimi murkami. Nagrobki z kamienia, ozdobione małymi krzyżami maltańskimi. Pochowano tutaj 102 żołnierzy, w tym 63 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 29 żołnierzy armii niemieckiej i 10 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Od mostu na rzece Biała, drogą w kierunku Tarnowa.


Cmentarz z I wojny światowej nr 139 na Tursku – Łosie
Cmentarz położony jest po lewej stronie lokalnej drogi do przysiółka Ostrzesze, około 700 m od mostu na rzece Biała. Cmentarz
o powierzchni 863 m² zaprojektował Jan Szczepkowski. Powstał w 1915 roku. Założony na planie prostokąta z wyłamaniem w tylnej ścianie, mieszczącym wysoki krzyż centralny stojący na kamiennym cokole. Otoczony jest murem z kamienia łamanego. Wąska brama wejściowa, ujęta w pomnikową ścianę, przykryta jest dwuspadowym daszkiem z krzyżem łacińskim na szczycie. Pole grobowe opada w kierunku wejścia, znajdują się na nim krzyże żeliwne, ustawione w triady. Pochowano tu 69 żołnierzy, w tym 63 żołnierzy armii austro – węgierskiej i 6 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Od stacji PKP Ciężkowice – Bogoniowice drogą główną w kierunku Tarnowa, po czym w prawo, w kierunku mostu na Białej, gdzie zobaczymy typowy słup informacyjny z nr. cmentarza. Cmentarz leży po lewej stronie drogi n a skarpie.

Cmentarz z I wojny światowej nr 140 na Tursku – Zapotocze
Cmentarz położony jest na terenie uroczyska „Tursko” w lesie, na zboczu opadającym w dolinę rzeki Biała. Zajmuje powierzchnię 2132 m². Zaprojektował go Jan Szczepkowski. Powstał w latach 1914 – 1915. Założony jest na planie prostokąta z dłuższymi ramionami skierowanymi w dół opadającego tu zbocza. Otoczony kamiennym murem, pokrytym betonowym daszkiem. Pomnik centralny to wyskoki dziesięciometrowy betonowy krzyż łaciński, stojący na wysokim kamiennym postumencie. Na polu grobowym znajdują się żeliwne krzyże, pojedyncze i triady, na niskich betonowych cokołach, a także betonowe stelle z tablicami imiennymi na licu. Pochowano tutaj 399 żołnierzy, w tym 208 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 43 żołnierzy armii niemieckiej oraz 148 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Od cmentarza nr 139 Tursko, drogą na grzbiet wzgórza około 1,3 km, aż do skrzyżowania lokalnych dróg, potem drogą w prawo około 1,8 km, najpierw odkrytym terenem, potem skrajem lasu. Wjeżdżamy do lasu, cmentarz na wprost, około 150 m od drogi.

Cmentarz z I wojny światowej nr 141 w Ciężkowicach – Rakutowa
Cmentarz położony jest na Rakutowej (Przedmieście Ciężkowic), przy drodze biegnącej do Rzepiennika Strzyżewskiego, w odległości około 2,5 km od centrum Ciężkowic. Jego powierzchnia to 628 m².  Zaprojektował go Jan Szczepkowski. Powstał w latach 1914 – 1915. Założony na planie załamanego prostokąta, otoczony z dwóch stron pełnym murkiem kamiennym, a z pozostałych parkanowym płotem. Brama wejściowa drewniana, dwuramienna. Na osi wejścia, w tylnej ścianie, wysoki kamienny krzyż łaciński z wnęką na tablicę informacyjną na licu podstawy. Na polu grobowym krzyże nagrobne, drewniane z blaszanymi daszkami oraz betonowe stele. Pochowano tutaj 348 żołnierzy, w tym 33 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 60 żołnierzy armii niemieckiej i 255 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Z rynku ulicą Kościuszki w stronę Ostruszy, aż do skrzyżowania, a potem ulicą Partyzantów w stronę Rzepiennika Strzyżewskiego. Cmentarz po prawej stronie drogi.

Cmentarz z I wojny światowej nr 142 w Ostruszy
Położony jest na szczycie wzgórza, jego powierzchnia wynosi 484 m². Zaprojektował go w 1915 roku Jan Szczepkowski. Założony na planie prostokąta, dłuższym bokiem opadający w dół stoku. Pole grobowe, z dwunastoma rzędami grobów, przedzielone jest centralną alejką prowadząca do pomnika, który ma formę obelisku z symbolem krzyża maltańskiego. Pochowano tutaj  125 żołnierzy, w tym 76 żołnierzy armii austro – węgierskiej, 49 żołnierzy armii rosyjskiej.
Dojazd: Od cmentarza nr 143 dalej drogą 100 m w górę doliny, do przydrożnej kapliczki, gdzie schodzimy z drogi i pomiędzy zabudowaniami idziemy polną drogą, prowadzącą w kierunku wzgórza.

Cmentarz z I wojny światowej nr 143 w Ostruszy
Cmentarz o powierzchni 1048 m² położony jest przy drodze biegnącej z Ciężkowic przez Ostruszę, w kierunku Turzy. Zaprojektował go Jan Szczepkowski. Powstał w 1915 roku. Założony na lanie prostokąta, otoczony z trzech stron pełnym kamiennym murem, a od przodu dodatkowo drewnianym sztachetowym płotem. Na osi wejścia widoczny jest krzyż łaciński ze stylizowaną glorią, ustawiony na kamiennym postumencie. Na cmentarz prowadzi pomnikowa brama z kamiennych bloków, z drewnianymi wrotami. Mogiły ułożone są w sześciu rzędach, równolegle do dłuższego boku. Na nich betonowe stele z żeliwnymi tablicami imiennymi. Pochowano tutaj 331 żołnierzy armii rosyjskiej i 96 żołnierzy armii niemieckiej.
Dojazd: Od ciężkowickiego rynku około 3,5 km drogą w kierunku Ostruszy.

 

Źródło: Frodyma Roman, „Cmentarze wojenne z I wojny światowej na ziemi tarnowskiej. Przewodnik Turystyczny”, wydawnictwo Ruthenus, Krosno 2006.

 Zdjęcia uczestników konkursu fotograficznego „Nasz region – nasza historia”

379675